Quả bầu và quả bí là hai loại rau củ quen thuộc trong bữa ăn gia đình Việt, nhưng không phải ai cũng hiểu rõ điểm khác biệt giữa chúng. Bài viết này sẽ giúp bạn phân biệt chính xác hai loại quả này, hiểu thêm về giá trị dinh dưỡng, công dụng đối với sức khỏe và cách sử dụng hiệu quả. Nếu bạn đang băn khoăn không biết nên chọn quả nào phù hợp với nhu cầu, hãy cùng Nông sản Dũng Hà tìm câu trả lời!
1. Định nghĩa
1.1 Quả bầu
Quả bầu (hay còn gọi là bầu, bầu nậm) là quả của cây thuộc loài Lagenaria siceraria, một loại cây thân leo thuộc họ Bầu bí (Cucurbitaceae).
Quả bầu có hình dáng đa dạng, có thể thon dài, tròn hoặc có phần eo ở giữa (bầu nậm). Vỏ bầu thường có màu xanh nhạt hoặc xanh đậm, nhẵn bóng hoặc có lông tơ mịn tùy giống. Khi non, ruột bầu màu trắng, mềm, nhiều nước và hạt nhỏ, ăn có vị ngọt mát, thanh đạm. Bầu được dùng phổ biến trong các món canh, luộc hoặc xào.
1.2 Quả bí
Quả bí là tên gọi chung cho quả của một số loài cây thuộc họ Bầu bí (Cucurbitaceae). Trong đó, phổ biến nhất là bí đao (Benincasa hispida).
Bí đao có quả hình trụ dài hoặc bầu dục, vỏ màu xanh sẫm, bên ngoài thường có lớp phấn trắng mỏng khi già. Ruột bí đao màu trắng, vị thanh mát, nhiều nước, thường được dùng nấu canh, luộc hoặc làm mứt. Ngoài bí đao, họ bí còn bao gồm bí đỏ, bí ngòi, su su… với đặc điểm chung là quả thường có kích thước lớn, vỏ cứng (khi già) và ruột chứa nhiều hạt.
2. Quả bầu và quả bí có giống nhau không?
Như đã định nghĩa ở trên thì bầu và bí là 2 loại quả hoàn toàn khác nhau. Tuy nhiên không phải tự nhiên mà chúng thường gây nhầm lẫn cho nhiều người, đặc biệt những người “ít vào bếp”. Dưới đây là những điểm chung khiến mọi người thường nhầm lẫn giữa 2 loại quả quen thuộc này:
- Đều là cây thân leo/bụi: Cả bầu và bí đao đều phát triển dưới dạng cây thân thảo, có thể là dạng leo cần giàn hoặc dạng bụi tùy giống.
- Họ thực vật: Cả hai đều thuộc họ Bầu bí (Cucurbitaceae), một họ thực vật lớn bao gồm nhiều loại rau củ quả quen thuộc như dưa chuột, dưa hấu, bí đỏ, mướp hương…
3. Sự khác nhau giữa quả bầu và quả bí
3.1 Hình thức
Mặc dù đều thuộc họ Bầu bí, quả bầu và quả bí đao có những khác biệt rõ rệt về hình thức bên ngoài.
Quả bầu thường có hình dáng đa dạng, từ thon dài, thẳng đuột đến cong, phình ở giữa tạo thành bầu nậm hoặc tròn. Vỏ bầu khi non thường mềm, mỏng hơn, có màu xanh nhạt hoặc xanh lục tươi, đôi khi có lông tơ mịn và bóng.
Ngược lại, quả bí đao phổ biến nhất có hình trụ dài, đôi khi là hình bầu dục hoặc gần tròn, và điểm đặc trưng là vỏ dày và cứng hơn bầu, đặc biệt là khi già. Vỏ bí đao thường có màu xanh sẫm và được phủ một lớp phấn trắng mỏng như sáp khi trưởng thành, điều này không thấy ở bầu.
3.2 Thành phần dinh dưỡng
Bảng so sánh giá trị dinh dưỡng giữa quả bầu và quả bí đao trên mỗi 100g nguyên liệu tươi. Số liệu này được tham khảo từ USDA (Bộ nông nghiệp Hoa Kỳ)
| Thành phần dinh dưỡng | Quả bầu | Quả bí đao |
|---|---|---|
| Năng lượng (kcal) | 14 | 12 |
| Nước (%) | ~95% | ~96% |
| Carbohydrate (g) | 3.4 | 2.9 |
| Chất xơ (g) | 0.5 | 0.4 |
| Protein (g) | 0.4 | 0.4 |
| Chất béo (g) | 0.1 | 0.1 |
| Canxi (mg) | 26 | 19 |
| Sắt (mg) | 0.3 | 0.3 |
| Vitamin C (mg) | 10 | 18 |
| Kali (mg) | 170 | 230 |
Cả bầu và bí đao đều là thực phẩm ít chất béo, giàu nước và chất xơ, rất tốt cho hệ tiêu hóa và giảm cân.
Tuy nhiên, bí đao nổi bật hơn với lượng Vitamin C và Kali cao hơn, có lợi cho miễn dịch và tim mạch. Ngược lại, quả bầu cung cấp lượng calo và carbohydrate nhỉnh hơn một chút, thích hợp để bổ sung năng lượng nhẹ nhàng. Tùy nhu cầu, bạn có thể lựa chọn loại quả phù hợp.
3.3 So sánh công dụng của quả bầu và quả bí
Quả bầu và quả bí (đặc biệt là bí đao) đều là những thực phẩm quen thuộc trong bữa ăn của người Việt, mang lại nhiều lợi ích sức khỏe do có thành phần dinh dưỡng tương đồng. Tuy nhiên, chúng cũng có những công dụng đặc trưng riêng.
Điểm chung về công dụng
Cả quả bầu và quả bí đao đều được biết đến với những công dụng chung tuyệt vời cho sức khỏe. Chúng đều có tính mát, giúp thanh nhiệt, giải độc cơ thể hiệu quả, đặc biệt trong những ngày nắng nóng (theo Bệnh viện Vinmec).
Với hàm lượng nước cao và ít calo, cả hai là lựa chọn lý tưởng để hỗ trợ giảm cân do giúp no lâu. Hàm lượng chất xơ dồi dào trong cả bầu và bí đao cũng giúp cải thiện tiêu hóa, ngăn ngừa táo bón (theo Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC).
Công dụng nổi bật của quả bầu:
- Lợi tiểu tự nhiên: Bầu được biết đến với khả năng lợi tiểu, giúp khai trừ nước tiểu và làm sạch bàng quang, hỗ trợ phòng ngừa nhiễm khuẩn đường tiết niệu.
- Làm đẹp tóc: Một số nguồn dân gian cho rằng nước ép bầu có thể hỗ trợ làm chậm quá trình lão hóa tóc, giúp tóc giữ màu tự nhiên.
- Giúp ngủ ngon hơn: Một số nghiên cứu cho thấy các thành phần trong bầu có thể giúp giảm căng thẳng và cải thiện chất lượng giấc ngủ.
Công dụng nổi bật của quả bí đao:
- Giảm phù nề: Bí đao đặc biệt hữu ích trong việc giảm tình trạng phù nề, đặc biệt ở phụ nữ mang thai, do có tính lợi tiểu và hàm lượng Kali cao giúp cân bằng chất lỏng trong cơ thể.
- Kiểm soát đường huyết và huyết áp: Nhờ hàm lượng calo thấp, không chất béo và giàu nước, bí đao rất phù hợp cho người có nguy cơ tiểu đường thai kỳ, giúp kiểm soát đường huyết. Kali trong bí đao cũng hỗ trợ điều hòa huyết áp.
- Hỗ trợ sức khỏe tuyến tiền liệt: Hạt bí đao được nghiên cứu cho thấy có thể hỗ trợ sức khỏe tuyến tiền liệt, giúp giảm các triệu chứng của phì đại tuyến tiền liệt.
- Tốt cho mắt: Bí đao chứa Vitamin B2, có thể giúp giảm nguy cơ rối loạn mắt và thoái hóa điểm vàng.
4. Một số món ăn với quả bầu
4.1 Bầu xào tỏi
Nguyên liệu:
- 1 quả bầu non
- 3-4 tép tỏi
- Dầu ăn
- Gia vị: muối, đường, bột ngọt (tùy chọn), tiêu
Cách làm:
- Bầu gọt vỏ, bỏ ruột (nếu hạt già), rửa sạch, thái lát mỏng hoặc sợi.
- Tỏi bóc vỏ, băm nhỏ.
- Phi thơm tỏi băm với dầu ăn.
- Cho bầu vào xào nhanh trên lửa lớn.
- Nêm nếm gia vị vừa ăn.
- Xào đến khi bầu chín tới, tắt bếp, rắc thêm tiêu.
4.2 Bầu nhồi thịt
Nguyên liệu:
- 1 quả bầu non
- 200g thịt nạc vai băm
- 1/2 củ hành tây nhỏ
- Mộc nhĩ, nấm hương (tùy chọn)
- Hành lá, rau mùi
- Gia vị: nước mắm, hạt nêm, tiêu
Cách làm:
- Bầu gọt vỏ, cắt khúc khoảng 3-4cm, dùng thìa khoét bỏ ruột tạo thành khoanh rỗng.
- Thịt băm trộn đều với hành tây băm nhỏ, mộc nhĩ, nấm hương thái nhỏ, hành lá thái nhỏ và gia vị.
- Nhồi hỗn hợp thịt vào các khoanh bầu.
- Xếp bầu đã nhồi vào nồi, thêm nước dùng hoặc nước lọc vừa đủ, đun nhỏ lửa đến khi bầu và thịt chín mềm.
- Nêm nếm lại cho vừa ăn, rắc thêm hành lá, rau mùi.
4.3 Bầu hầm sườn non
Nguyên liệu:
- 1 quả bầu vừa
- 300g sườn non
- Hành tím, hành lá
- Gia vị: muối, hạt nêm, tiêu
Cách làm:
- Sườn non rửa sạch, chặt miếng vừa ăn, chần qua nước sôi để loại bỏ tạp chất.
- Bầu gọt vỏ, bỏ ruột (nếu hạt già), cắt miếng vừa ăn.
- Phi thơm hành tím băm, cho sườn vào xào sơ, nêm chút gia vị.
- Đổ nước vào nồi, hầm sườn cho đến khi mềm.
- Khi sườn gần mềm, cho bầu vào hầm tiếp đến khi bầu chín tới.
- Nêm nếm lại gia vị, rắc hành lá, tiêu và tắt bếp.
5. Một số món ăn quả bí
5.1 Bí hầm xương
Nguyên liệu:
- 500g bí đao
- 400g xương heo (xương cục hoặc xương sườn)
- Hành tím, hành lá, rau mùi
- Gia vị: muối, hạt nêm, tiêu
Cách làm:
- Xương heo rửa sạch, chần qua nước sôi.
- Bí đao gọt vỏ, bỏ ruột, cắt miếng vừa ăn.
- Phi thơm hành tím băm, cho xương vào xào sơ, nêm chút gia vị.
- Đổ nước vào nồi, hầm xương cho đến khi mềm.
- Khi xương đã mềm, cho bí đao vào hầm tiếp đến khi bí chín trong.
- Nêm nếm lại gia vị, rắc hành lá, rau mùi và tiêu.
5.2 Canh bí đao tôm thịt
Nguyên liệu:
- 300g bí đao
- 100g tôm tươi
- 100g thịt nạc vai băm
- Hành tím, hành lá
- Gia vị: nước mắm, hạt nêm, tiêu
Cách làm:
- Bí đao gọt vỏ, bỏ ruột, thái lát mỏng hoặc sợi.
- Tôm bóc vỏ, bỏ đầu, rút chỉ đen, băm nhỏ.
- Thịt nạc vai băm ướp với chút nước mắm, hạt nêm, tiêu.
- Phi thơm hành tím băm, cho tôm và thịt vào xào sơ.
- Đổ lượng nước vừa đủ vào nồi, đun sôi.
- Khi nước sôi, cho bí đao vào đun đến khi chín tới.
- Nêm nếm gia vị vừa ăn, rắc hành lá và tiêu.
5.3 Bí đao xào tỏi
Nguyên liệu:
- 1/2 quả bí đao
- 3-4 tép tỏi
- Dầu ăn
- Gia vị: muối, đường, bột ngọt (tùy chọn), tiêu
Cách làm:
- Bí đao gọt vỏ, bỏ ruột, rửa sạch, thái lát mỏng hoặc sợi.
- Tỏi bóc vỏ, băm nhỏ.
- Phi thơm tỏi băm với dầu ăn.
- Cho bí đao vào xào nhanh trên lửa lớn.
- Nêm nếm gia vị vừa ăn.
- Xào đến khi bí đao chín tới, tắt bếp, rắc thêm tiêu.
6. Một số lưu ý khi mua và chế biến
Để đảm bảo bầu và bí đao luôn tươi ngon và an toàn:
- Khi mua: Chọn quả non, tươi, vỏ xanh bóng, cuống tươi, không dập nát. Bầu có lông tơ mịn, bí đao nặng tay. Tránh quả già nếu ăn rau. Ngoài ra bạn nên mua tại các cửa hàng nông sản, siêu thị uy tín như Siêu thị Dũng Hà để đảm bảo về chất lượng.
- Khi sơ chế: Rửa sạch kỹ (có thể giữ vỏ nếu non). Gọt vỏ và bỏ ruột nếu quả già, hạt cứng.
- Khi chế biến: Không nấu quá lâu để giữ dinh dưỡng và độ giòn. Hạn chế ăn sống quá nhiều để tránh khó tiêu.
7. Một số câu hỏi liên quan đến quả bầu và quả bí
7.1 Quả bầu kỵ gì?
Tránh ăn bầu với thịt bò, cua, cá chép vì có thể gây khó tiêu hoặc giảm hấp thu. Cả bầu và dưa hấu đều tính hàn nên không nên ăn cùng. Không dùng bầu với giấm vì có thể giảm dinh dưỡng. Nếu đang dùng thuốc, hãy hỏi ý kiến bác sĩ. Đặc biệt, không ăn bầu sống hoặc bầu đắng để tránh ngộ độc.
Xem thêm: Quả bầu kỵ với gì?
7.2 Quả bí đao kỵ với gì?
Dựa trên nhiều nguồn thông tin, bí đao không nên kết hợp với đậu xanh và cá diếc do đều có tính hàn, dễ gây lạnh bụng. Tránh ăn cùng hải sản (có thể gây khó tiêu) và các thực phẩm có tính axit cao như giấm (làm giảm dinh dưỡng). Ngoài ra, cần cẩn trọng khi dùng bí đao với thực phẩm giàu kali và đậu đỏ để tránh quá tải kali hoặc gây lợi tiểu quá mức. Đặc biệt, tuyệt đối không ăn bí đao sống.
Xem chi tiết tại: Bí đao kỵ gì?
7.3 Tác hại của quả bầu?
Bầu nhìn chung an toàn. Tuy nhiên, ăn quá nhiều có thể gây lạnh bụng, tiêu chảy (do tính mát). Rất hiếm khi bầu đắng (chứa cucurbitacin) có thể gây ngộ độc, cần ngừng ăn ngay. Người huyết áp thấp nên thận trọng.
7.4 Quả bầu ăn được ruột không?
Có, ruột bầu non hoàn toàn ăn được, mềm, ngọt và thanh mát. Với bầu già, hạt đã cứng và xơ thì nên bỏ ruột.
8. Kết luận
Quả bầu và quả bí đều là rau củ sạch, giàu dinh dưỡng và phù hợp với nhiều chế độ ăn uống lành mạnh. Trong khi quả bầu có lượng calo thấp, hỗ trợ giảm cân hiệu quả thì quả bí lại nổi bật với hàm lượng beta-carotene cao, tốt cho mắt và hệ miễn dịch. Nếu bạn đang tìm kiếm nguồn thực phẩm an toàn, tươi ngon và chất lượng, đừng quên lựa chọn Nông sản Dũng Hà – địa chỉ uy tín chuyên cung cấp rau củ sạch mỗi ngày.
